Sai Lầm Khi Dùng FOB – CIF Trong Thương Mại Việt Nam
Trong giáo trình ngoại thương tại các trường đại học Việt Nam, câu thần chú "Xuất FOB, Nhập CIF" đã ăn sâu vào tiềm thức của nhiều thế hệ sinh viên và doanh nghiệp. Tư duy này xuất phát từ tâm lý "ăn chắc mặc bền": Xuất FOB để hết trách nhiệm tại cảng đi, Nhập CIF để người bán lo hết khâu vận chuyển về cảng đến.
Tuy nhiên, trong bối cảnh Logistics hiện đại, thói quen này đang trở thành một trong những sai lầm khi dùng FOB – CIF lớn nhất, khiến doanh nghiệp Việt Nam mất quyền kiểm soát chuỗi cung ứng và gánh chịu những khoản phí khổng lồ không tê.
1. Hiểu Về FOB và CIF Là Gì?
Trước khi đi vào sai lầm, hãy thống nhất lại khái niệm theo Incoterms 2020:
FOB (Free On Board): Người bán giao hàng lên tàu tại cảng đi. Từ thời điểm đó, mọi chi phí và rủi ro thuộc về người mua.
CIF (Cost, Insurance and Freight): Người bán trả cước vận chuyển và mua bảo hiểm đến cảng đến. Tuy nhiên, rủi ro đã chuyển giao cho người mua ngay khi hàng nằm trên tàu tại cảng đi (giống hệt FOB).
Sai lầm lớn nhất: Nghĩ rằng nhập CIF an toàn hơn vì người bán chịu trách nhiệm đến tận cảng Việt Nam. Thực tế, rủi ro mất mát hàng hóa trên biển vẫn do người mua (Việt Nam) chịu, dù người bán là người trả tiền cước.
Sơ đồ điều kiện FOB & CIF
2. Nhập CIF – Cái Bẫy "Cước 0 Đồng" Và Local Charges
Đây là sai lầm phổ biến nhất khiến các doanh nghiệp nhập khẩu Việt Nam "khóc ròng" khi nhận hàng.
Khi chào giá CIF, nhà cung cấp nước ngoài (đặc biệt là từ Trung Quốc) thường chào mức cước vận chuyển (Ocean Freight) cực rẻ, thậm chí là 0 USD hoặc âm cước (hoàn lại tiền cho người gửi). Doanh nghiệp Việt Nam thấy giá CIF rẻ hơn tự thuê tàu (FOB) nên gật đầu đồng ý ngay.
Thực tế phũ phàng
Hãng tàu và Forwarder bên nước ngoài không làm từ thiện. Khi họ free cước cho người bán, họ sẽ thu bù lại từ người mua (Consignee) tại cảng đến dưới hình thức Local Charges (Phí địa phương).
Khi hàng về đến cảng Cát Lái hay Hải Phòng, để lấy được Lệnh giao hàng (D/O), bạn bắt buộc phải đóng hàng loạt loại phí "trên trời" do đại lý vận tải chỉ định:
- Phí CIC (Container Imbalance Charge): Phí mất cân bằng vỏ container.
- Phí LSS (Low Sulphur Surcharge): Phụ phí giảm thải lưu huỳnh.
- Phí vệ sinh, phí chứng từ, phí handling... với mức giá cao gấp 2-3 lần thị trường.
Kết quả: Bạn tưởng mua CIF giá rẻ, nhưng tổng chi phí (Giá hàng + Local Charges) lại đắt hơn nhiều so với việc bạn tự book tàu (nhập FOB/ExW). Bạn rơi vào thế bị động: "Cá nằm trên thớt", không đóng tiền thì không lấy được hàng.
3. Xuất FOB – Tự Chặt Đôi Cánh Của Mình
Ngược lại với nhập khẩu, các doanh nghiệp xuất khẩu nông sản, thủy sản Việt Nam lại rất thích bán FOB.
Tư duy lối mòn
Doanh nghiệp nghĩ rằng bán FOB cho nhẹ đầu, chỉ cần chở hàng ra cảng là xong, không phải lo tìm tàu, không lo giá cước biến động.
Cái giá phải trả
- Mất quyền kiểm soát: Khi bán FOB, quyền thuê tàu thuộc về người mua. Nếu người mua chỉ định một hãng tàu kém chất lượng, tàu delay liên tục, hoặc thiếu vỏ container, hàng của bạn sẽ nằm chết dí tại kho cảng. Bạn chịu phí lưu kho bãi, hư hỏng hàng hóa nhưng không làm gì được vì quyền book tàu không nằm trong tay bạn.
- Mất vị thế đàm phán: Bạn không biết giá cước thực tế là bao nhiêu, nên khó tối ưu hóa giá bán.
- Chảy máu ngoại tệ: Việc nhường quyền vận tải cho đối tác nước ngoài khiến ngành Logistics Việt Nam không phát triển được, dòng tiền cước vận chuyển (hàng tỷ USD mỗi năm) chảy vào túi các hãng tàu quốc tế.
4. Nhầm Lẫn Nghiêm Trọng Về Điểm Chuyển Giao Rủi Ro
Rất nhiều doanh nghiệp nhập khẩu theo điều kiện CIF tin rằng: "Vì người bán trả tiền cước về đến cảng Việt Nam, nên nếu hàng bị rơi xuống biển hay hư hỏng trên đường đi, người bán phải chịu trách nhiệm." Đây là sai lầm rất nghiêm trọng.
Theo Incoterms (cả bản 2010 và 2020):
CIF: Rủi ro chuyển từ người bán sang người mua ngay khi hàng được xếp lên tàu (On Board) tại cảng đi.
Nếu tàu bị cháy hoặc chìm giữa biển, người mua (Việt Nam) phải tự đi làm việc với bảo hiểm để đòi bồi thường, người bán đã hết trách nhiệm từ lúc hàng rời cảng bên kia.
Việc không hiểu rõ điều này khiến doanh nghiệp chủ quan, không kiểm tra kỹ hợp đồng bảo hiểm mà người bán mua hộ, dẫn đến khi sự cố xảy ra thì bảo hiểm từ chối bồi thường.
5. Bảo Hiểm Trong CIF
Trong điều kiện CIF, người bán có nghĩa vụ mua bảo hiểm cho lô hàng. Nhưng Incoterms quy định người bán chỉ cần mua bảo hiểm ở mức tối thiểu (Loại C) – loại bảo hiểm có phạm vi bảo vệ hẹp nhất.
Điều kiện C (Clause C): Chỉ đền bù trong các trường hợp tai nạn lớn như cháy nổ, mắc cạn, đắm tàu, đâm va...
Điều kiện A (Clause A): Đền bù cho mọi rủi ro (All risks) bao gồm ướt, móp méo, mất trộm...
Rủi ro: Nếu bạn nhập khẩu hàng điện tử, máy móc (dễ bị ẩm ướt, va đập) mà mua CIF, người bán thường chỉ mua bảo hiểm loại C để tiết kiệm chi phí. Khi hàng về đến nơi bị móp méo do sóng lắc, bảo hiểm loại C sẽ không đền bù. Lúc này, người mua lãnh đủ hậu quả.
6. Làm Sao Để Tránh Các Sai Lầm Khi Dùng FOB – CIF?
Để trở thành một "cao thủ" trong thương mại quốc tế và tối ưu chi phí, doanh nghiệp Việt Nam cần mạnh dạn thay đổi:
Đối với Nhập khẩu: Hãy chuyển sang mua FOB (hoặc EXW/FCA)
- Lợi ích: Bạn tự chỉ định Forwarder/Hãng tàu. Bạn biết chính xác cước biển là bao nhiêu và kiểm soát được các đầu mục Local Charges tại Việt Nam. Không còn cảnh bị "chém đẹp" phí D/O hay CIC.
- Chủ động: Bạn nắm được lịch trình tàu, chủ động xử lý nếu có delay.
Đối với Xuất khẩu: Hãy tập bán CIF/C&F (hoặc DAP/DDP)
- Lợi ích: Bạn thu được thêm phần lợi nhuận từ chênh lệch cước vận chuyển (nếu deal được giá tốt với hãng tàu).
- Chủ động: Bạn quyết định được thời gian giao hàng, loại tàu, đảm bảo hàng đến nơi an toàn đúng hẹn, tăng uy tín với khách hàng.
Nếu bắt buộc phải dùng CIF/FOB theo tập quán cũ doanh nghiệp cần làm gì?
- Nếu Nhập CIF: Hãy yêu cầu người bán liệt kê rõ tên đại lý vận tải tại Việt Nam và bảng giá Local Charges trước khi ký hợp đồng. Yêu cầu mua bảo hiểm loại A nếu hàng hóa nhạy cảm.
- Nếu Xuất FOB: Hãy quy định rõ thời hạn người mua phải book tàu và trách nhiệm chịu phí lưu kho nếu tàu đến trễ.
7. Những tình huống, câu hỏi thường gặp khi dùng điều kiện FOB, CIF
Sai lầm khi dùng FOB – CIF không chỉ nằm ở việc chọn sai điều kiện, mà nằm ở sự thiếu hiểu biết về bản chất chi phí và rủi ro ẩn sau mỗi thuật ngữ.
Đã đến lúc doanh nghiệp Việt Nam cần thoát khỏi vùng an toàn "Xuất FOB, Nhập CIF". Hãy giành lấy quyền thuê tàu (Mua FOB - Bán CIF) để làm chủ cuộc chơi, kiểm soát chi phí và nâng cao năng lực cạnh tranh trên thị trường quốc tế. Đừng để sự "tiện lợi" nhất thời đánh đổi bằng những rủi ro dài hạn.
Tại sao nhập khẩu CIF lại hay bị thu phí Local Charge cao?
Vì trong CIF, người bán thuê vận chuyển và thường chọn các hãng giá rẻ. Các hãng này bù lỗ cước biển bằng cách thu phí Local Charge cao ngất ngưởng từ người nhận hàng (Consignee) tại cảng đến.
Rủi ro hàng hóa trong CIF chuyển giao khi nào?
Rủi ro chuyển giao từ người bán sang người mua ngay khi hàng được đặt an toàn trên tàu tại cảng đi (giống hệt FOB), chứ không phải tại cảng đến như nhiều người lầm tưởng.
Nên nhập khẩu theo điều kiện FOB hay CIF?
Doanh nghiệp nên ưu tiên nhập FOB (hoặc EXW) để tự kiểm soát giá cước vận chuyển và tránh các khoản phí ẩn tại cảng đến.
Xuất nhập khẩu Lê Ánh không chỉ là đơn vị đào tạo khóa học xuất nhập khẩu, khóa học logistics thực tế cho người mới bắt đầu, trung tâm tập trung đào tạo chuyên sâu giúp học viên nâng cao chuyên môn ở từng vị trí công việc cụ thể thông qua các khóa học chuyên sâu như:
+ Khóa Học Báo cáo Quyết toán Hải quan
+ Khóa học Chứng nhận Xuất xứ Hàng hóa (Khóa học C/O)
+ Khóa học Mua hàng Thực chiến
+ Khóa Học Sale Xuất khẩu- Nghệ thuật Bán hàng Quốc tế
+ Khóa học Chứng từ Xuất nhập khẩu & Logistics
+ Khóa học Khởi nghiệp Kinh doanh Xuất nhập khẩu
+ Khóa Học Ôn thi Chứng chỉ CDCS
+ Khóa học Xuất nhập khẩu Thực tế dành cho Doanh nghiệp (Inhouse)
Hãy liên hệ với chúng tôi để được tư vấn chi tiết về các khóa học xuất nhập khẩu ở TPHCM, Hà Nội và học online: 0904.84.8855
Ngoài các khóa học xuất nhập khẩu - logistics chất lượng thì trung tâm Lê Ánh còn cung cấp các khóa học kế toán online - offline, khóa học hành chính nhân sự tại Hà Nội, TPHCM và học online chuyên nghiệp chất lượng tốt nhất hiện nay.
Thực hiện bởi: XUẤT NHẬP KHẨU LÊ ÁNH - TRUNG TÂM ĐÀO TẠO XUẤT NHẬP KHẨU THỰC TẾ SỐ 1 VIỆT NAM
