Thách Thức Và Rủi Ro Trong Thương Mại Quốc Tế

Phân tích thách thức và rủi ro trong thương mại quốc tế: logistics, tỷ giá, pháp lý, thanh toán, chính sách. Khung quản trị 6 bước và checklist thực chiến cho những ai muốn khởi nghiệp kinh doanh xuất nhập khẩu.

1. Tại sao cần hiểu rõ thách thức và rủi ro trong thương mại quốc tế

• Một container nông sản bị trả về từ EU vì không đạt chuẩn SPS. Một lô hàng kẹt ở Kênh đào Suez khiến giá cước tăng gấp ba và giao hàng trễ. Một bộ chứng từ L/C bị ngân hàng từ chối chỉ vì sai một dấu phẩy.

• Đó không phải là giả định, mà là những “học phí” thật, đôi khi lên tới hàng tỷ đồng, mà nhiều doanh nghiệp Việt Nam đã phải trả trong hành trình bước ra thương trường quốc tế.

• Trên thương mại quốc tế - xuất nhập khẩu, cơ hội rất lớn, nhưng rủi ro cũng hiện hữu ở mọi khâu, từ vận chuyển, thanh toán, đến pháp lý. Thành công trong xuất nhập khẩu không đến từ may mắn, mà từ khả năng nhận diện và quản trị rủi ro chuyên nghiệp, bài bản.

→ Bài viết này Xuất nhập khẩu Lê Ánh sẽ giúp bạn nhìn rõ những thách thức và rủi ro cốt lõi trong thương mại quốc tế, đồng thời chỉ ra vì sao doanh nghiệp khởi nghiệp xuất nhập khẩu cần đồng hành cùng chuyên gia thực chiến để xây dựng một chiến lược kinh doanh vững vàng và bền lâu.

2. Tổng quan về thương mại quốc tế và bối cảnh hội nhập

Thương mại quốc tế, về bản chất, là hoạt động mua bán hàng hóa và dịch vụ giữa các quốc gia hoặc vùng lãnh thổ.

- Các chủ thể tham gia vô cùng đa dạng, từ Chính phủ (đàm phán, kiến tạo luật chơi), Doanh nghiệp (trực tiếp thực thi), đến các Tổ chức kinh tế và Cá nhân.

- Bối cảnh hiện nay đã rất khác so với 10 năm trước. Nền kinh tế toàn cầu không chỉ "phẳng" mà còn kết nối nhanh chóng, sâu rộng một cách đáng kinh ngạc.

- Sự phụ thuộc lẫn nhau giữa các nền kinh tế ngày càng lớn. Một sự kiện ở một quốc gia có thể gây chấn động chuỗi cung ứng toàn cầu.

- Các Hiệp định Thương mại Tự do (FTA) thế hệ mới như EVFTA (Việt Nam - EU) hay CPTPP (Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương) đã mở rộng cánh cửa thị trường.

- Thuế quan được gỡ bỏ, nhưng đây chính là lúc các rủi ro phức tạp hơn trỗi dậy. Khi hàng rào thuế quan bằng 0, các hàng rào phi thuế quan (kỹ thuật, môi trường, lao động) sẽ được dựng lên.

→ Logistics trở thành "vua" trong cuộc chơi này. Một cú tắc nghẽn tại Kênh đào Suez hay căng thẳng tại Biển Đỏ có thể định đoạt lời/lỗ của cả một mùa vụ. Bối cảnh hội nhập càng sâu, quy mô càng lớn, thì rủi ro càng phức tạp và đòi hỏi năng lực quản trị càng cao.

>> Xem thêm: Khóa học xuất nhập khẩu thực tế

3. Vai trò của Chính phủ, Ngân hàng và Logistics trong thương mại quốc tế

Để hiểu rủi ro, trước tiên phải hiểu ba "người gác cổng" của thương mại quốc tế. Họ vừa là người hỗ trợ, vừa là nguồn rủi ro nếu doanh nghiệp không hiểu luật chơi.

3.1 Vai trò của Chính phủ trong thương mại quốc tế

√ Chính phủ không chỉ "quản lý", mà kiểm soát vào hoạt động XNK.

√ Kiến tạo: Tạo khung pháp lý (Luật Hải quan, Luật Thương mại...), ký kết các FTA (EVFTA, CPTPP) để mở đường cho doanh nghiệp. Hỗ trợ thông tin qua các cổng như Vietrade hay hệ thống Ecosys (cấp C/O điện tử).

√ Bảo vệ: Chính phủ bảo vệ lợi ích quốc gia và doanh nghiệp nội địa thông qua các công cụ như thuế chống bán phá giá, thuế tự vệ, và các hàng rào kỹ thuật (TBT).

√ Tác động và rủi ro: Chính sách thay đổi đột ngột chính là rủi ro lớn nhất.

√ Ví dụ điển hình là quy định siết chặt nhập khẩu phế liệu năm 2018, khiến hàng loạt container "vô chủ" tại cảng và nhiều doanh nghiệp sản xuất bị đình trệ vì thiếu nguyên liệu. Nếu doanh nghiệp không cập nhật chính sách kịp thời, rủi ro pháp lý là 100%.

3.2 Vai trò của Ngân hàng trong thương mại quốc tế

Ngân hàng là "trái tim" của dòng tiền quốc tế.

√ Đảm bảo thanh toán: Cung cấp các phương thức thanh toán quốc tế như T/T (Chuyển tiền), L/C (Tín dụng thư), D/P (Nhờ thu kèm chứng từ), D/A.

√ Tài trợ thương mại: Cung cấp vốn cho doanh nghiệp thông qua cho vay, bảo lãnh hợp đồng, hoặc chiết khấu bộ chứng từ (để doanh nghiệp có tiền ngay mà không cần chờ đối tác thanh toán).

√ Quản lý rủi ro: Tư vấn và cung cấp công cụ phòng ngừa rủi ro tỷ giá.

√ Tác động & Rủi ro: Đây là nơi các doanh nghiệp non kinh nghiệm "mất tiền" nhiều nhất. Nhiều người nghĩ L/C là an toàn tuyệt đối. SAI LẦM! L/C chỉ an toàn khi bạn làm đúng 100% bộ chứng từ theo tiêu chuẩn UCP 600 và ISBP 745. Ngân hàng chỉ làm việc với "giấy tờ", không phải "hàng hóa". Chỉ cần sai một lỗi nhỏ (discrepancy), ngân hàng có quyền từ chối thanh toán, và bạn mất trắng.

3.3 Vai trò của Logistics trong thương mại quốc tế

Logistics là "mạch máu" vật chất của chuỗi cung ứng.

√ Hoạt động của Logistics bao gồm: Vận chuyển – Lưu kho – Thủ tục hải quan. Đảm nhận các công việc từ việc đóng gói, xin giấy phép, thông quan, đến quản lý chuỗi cung ứng đầu cuối.

√ Tác động và rủi ro: Chi phí logistics tại Việt Nam vẫn ở mức rất cao, chiếm 10-15% giá thành hàng hóa xuất khẩu, "ăn mòn" năng lực cạnh tranh.

√ Rủi ro đến từ việc chọn sai đối tác Forwarder (giao nhận vận tải), chọn sai Incoterms (điều kiện thương mại), dẫn đến việc chi phí phát sinh (DEM/DET - phí lưu container/bãi) lên đến hàng trăm triệu đồng cho một lô hàng bị "kẹt".

>> Xem thêm: Thương Mại Quốc Tế Là Gì? Các Hình Thức Của Thương Mại Quốc Tế

4. Các thách thức thường gặp trong thương mại quốc tế

Thách thức là những khó khăn mang tính bối cảnh mà mọi doanh nghiệp đều phải đối mặt.

4.1 Thời gian di chuyển và gián đoạn chuỗi cung ứng

- Vụ tắc nghẽn Kênh đào Suez (2024) do căng thẳng Biển Đỏ đã khiến giá cước vận tải biển tuyến Á-Âu tăng gấp đôi, thậm chí gấp ba chỉ trong vài tuần. Tàu phải đi vòng qua Mũi Hảo Vọng, thời gian di chuyển tăng thêm 10-14 ngày.

- Điều này gây ra:

+ Phá vỡ kế hoạch: Trễ thời gian giao hàng, vi phạm hợp đồng.

+ Khủng hoảng chi phí: Tăng chi phí vận tải, chi phí bảo hiểm, và chi phí tồn kho.

+ Mất uy tín: Đối tác mất kiên nhẫn và tìm nhà cung cấp khác.

4.2 Rào cản pháp lý & kỹ thuật (TBT/SPS)

- Khi thuế quan (hàng rào cứng) được gỡ bỏ nhờ FTA, các quốc gia sẽ dựng lên hàng rào kỹ thuật (hàng rào mềm) để bảo hộ sản xuất trong nước.

- TBT (Technical Barriers to Trade): Các quy định về nhãn mác, bao bì, tiêu chuẩn kỹ thuật (ví dụ: hàng điện tử vào EU phải có dấu CE).

- SPS (Sanitary and Phytosanitary): Các biện pháp vệ sinh an toàn thực phẩm và kiểm dịch động thực vật. Đây là "nỗi ám ảnh" của hàng nông sản, thủy sản Việt Nam khi dư lượng thuốc trừ sâu, kháng sinh vượt mức cho phép một chút là bị trả về hoặc tiêu hủy.

- Như ví dụ về chính sách nhập khẩu phế liệu 2018, sự thay đổi đột ngột về luật pháp có thể khiến doanh nghiệp "trở tay không kịp".

4.3 Rào cản văn hóa và quản lý nhân sự quốc tế

- Đây là rủi ro "mềm" nhưng cực kỳ nguy hiểm. Khác biệt ngôn ngữ chỉ là bề nổi. Cái "chết" nằm ở tập quán kinh doanh.

- Đàm phán: Với đối tác Mỹ, "Yes" là "Yes". Với đối tác Nhật, "Yes" có thể chỉ có nghĩa là "Tôi đã nghe".

- Hợp đồng: Với người Đức, hợp đồng là "kinh thánh". Với người Ý, nó có thể là "gợi ý".

- Việc quản lý một chuỗi phân phối hay một đội ngũ nhân sự đa quốc gia đòi hỏi sự tinh tế về văn hóa mà không phải CEO nào cũng có.

4.4 Cạnh tranh toàn cầu trong thương mại quốc tế

- Xu hướng dịch chuyển chuỗi cung ứng sang Đông Nam Á (trong đó có Việt Nam) sau đại dịch Covid và căng thẳng Mỹ-Trung là CƠ HỘI LỚN, nhưng cũng là THÁCH THỨC KHỔNG LỒ.

- Doanh nghiệp Việt không còn cạnh tranh với nhau, mà đang phải cạnh tranh sòng phẳng với các "ông lớn" trong khu vực như Trung Quốc, Thái Lan, Malaysia, Ấn Độ, Indonesia về cả chi phí, chất lượng và tiêu chuẩn dịch vụ.

4.5 Hạn chế về quản lý và năng lực nội bộ

- Đây là thách thức lớn nhất và mang tính cốt lõi. Rủi ro lớn nhất thường đến từ chính "gà nhà".

- Thiếu hệ thống kiểm soát rủi ro XNK bài bản.

- Ban lãnh đạo không hiểu sâu về nghiệp vụ, phó mặc cho nhân viên.

- Nhân viên thiếu kiến thức tổng hợp: Người làm sales thì không hiểu logistics, người làm logistics không rành thanh toán L/C, người làm chứng từ không hiểu rủi ro hợp đồng.

- Khi rủi ro xảy ra, các bộ phận đổ lỗi cho nhau và không ai chịu trách nhiệm.

5. Các rủi ro phổ biến trong thương mại quốc tế

Nếu thách thức là "môi trường" thì rủi ro là "sự kiện" cụ thể gây ra tổn thất.

5.1 Rủi ro về giá cả và hàng hóa (Price & Goods Risk)

♦ Giá cả: Biến động giá nguyên liệu đầu vào, biến động tỷ giá, và đặc biệt là biến động cước vận tải. Một doanh nghiệp xuất khẩu báo giá CIF (bao gồm cước tàu) cho đối tác, nhưng đến lúc hàng lên tàu, giá cước tăng gấp đôi (như vụ Suez), doanh nghiệp lập tức bị lỗ nặng.

♦ Hàng hóa: Hàng bị hư hỏng, mất mát do vận tải, thiên tai. Nghiêm trọng hơn là tranh chấp chất lượng.

Bạn xuất khẩu tiêu chuẩn "Loại 1" nhưng khách hàng nhận hàng và nói đây chỉ là "Loại 2", yêu cầu giảm giá 30%. Không có điều khoản giám định độc lập (như SGS, Vinacontrol) trong hợp đồng, bạn sẽ "nắm dao đằng lưỡi".

5.2 Rủi ro vận chuyển và logistics (Transport Risk)

Ngoài việc chậm trễ và hư hỏng, rủi ro lớn nhất là mất kiểm soát hàng hóa.

♦ Sự cố: Tàu mắc cạn, cướp biển (như ở Biển Đỏ 2024), thiên tai...

♦ Lỗi nghiệp vụ: Chọn sai Incoterms. Ví dụ: Nhà xuất khẩu mới thường thích dùng điều kiện EXW (Bán tại xưởng) vì nghĩ là nhàn nhã.

Nhưng khi đó, bạn mất hoàn toàn kiểm soát lô hàng, không có chứng từ vận tải (B/L) để làm thủ tục hoàn thuế VAT hoặc kiểm soát thanh toán.

5.3 Rủi ro về thanh toán (Payment Risk)

Đây là rủi ro "mất trắng" và đau đớn nhất.

• Bên mua không trả tiền: Đặc biệt nguy hiểm với phương thức T/T trả sau (khách nhận hàng rồi mới trả tiền).

• Sai sót chứng từ (Discrepancy): Như đã nói, với L/C, chỉ cần một lỗi nhỏ (tên hàng hóa sai một từ, cảng đến gõ nhầm), ngân hàng có quyền từ chối thanh toán.

• Tiền của bạn bị "treo" ở ngân hàng nước ngoài, và bạn phải "cầu xin" người mua chấp nhận lỗi đó để lấy tiền.

• Gian lận (Fraud): Sử dụng B/L giả, L/C giả, hoặc các chiêu lừa đảo tinh vi qua email.

5.4 Rủi ro về tỷ giá và tài chính (FX Risk)

- Doanh nghiệp xuất khẩu ký hợp đồng dài hạn, nhận về USD. Lợi nhuận gộp dự kiến 10%. Nhưng 6 tháng sau, khi tiền về, tỷ giá VND/USD giảm 5%. Lợi nhuận của bạn bị "bay" mất một nửa.

- Để phòng ngừa, doanh nghiệp phải sử dụng các công cụ tài chính phái sinh như Hợp đồng kỳ hạn (Forward), Hoán đổi (Swap), Quyền chọn (Option), nhưng nhiều doanh nghiệp SME Việt Nam còn chưa tiếp cận hoặc chưa hiểu rõ các công cụ này.

5.5 Rủi ro chính trị và chính sách quốc tế (Political Risk)

- Một dòng Tweet của một chính trị gia, một cuộc chiến thương mại (Mỹ-Trung), một xung đột khu vực... có thể thay đổi toàn bộ cuộc chơi.

- Hàng hóa của bạn có thể bị áp thuế trừng phạt, bị cấm vận, hoặc thị trường đóng cửa đột ngột. Đây là rủi ro vĩ mô, khó đoán định nhưng sức tàn phá cực kỳ lớn.

>> Xem thêm: Khóa học khởi nghiệp xuất nhập khẩu

6. Chiến lược giảm thiểu rủi ro trong thương mại quốc tế

- Biết rủi ro không phải để sợ hãi, mà là để quản trị. Một chiến lược quản trị rủi ro hiệu quả phải dựa trên các trụ cột sau:

- Đa dạng hóa: "Không bao giờ bỏ trứng vào một giỏ". Phải đa dạng hóa thị trường, đa dạng hóa đối tác, và đa dạng hóa tuyến vận tải.

- Nắm vững nghiệp vụ (Vũ khí pháp lý): Phải "thuộc lòng" các bộ quy tắc quốc tế.

+ Incoterms 2020: Để biết trách nhiệm, chi phí và rủi ro của mình đến đâu.

+ UCP 600 & ISBP 745: Bộ quy tắc "thép" về thanh toán Tín dụng thư (L/C).

+ Hợp đồng ngoại thương: Phải luôn có điều khoản trọng tài, điều khoản giám định độc lập, và điều khoản bất khả kháng (Force Majeure).

- Sử dụng "Bảo hiểm":

+ Bảo hiểm hàng hải (Cargo Insurance): Bắt buộc phải mua cho mọi lô hàng.

+ Bảo hiểm tín dụng xuất khẩu: Để phòng rủi ro người mua không thanh toán (hiện còn khá mới ở Việt Nam nhưng rất quan trọng).

+ Ứng dụng công nghệ: Sử dụng Hợp đồng điện tử (E-Contract), các nền tảng theo dõi (tracking) chuỗi cung ứng, và trong tương lai là Blockchain để tăng tính minh bạch.

+ Đào tạo nhân lực (Quan trọng nhất): Nâng cao năng lực quản lý rủi ro cho chính đội ngũ nhân sự. Một nhân viên XNK chuyên sâu, hiểu tổng thể cả hợp đồng, logistics và thanh toán, có giá trị bằng cả một hệ thống.

7. Vấn đề cấp thiết: Doanh nghiệp cần được trang bị kiến thức bài bản

Chúng ta đã phân tích 5 nhóm thách thức và 5 nhóm rủi trong thương mại quốc tế. Thực tế phũ phàng cho thấy:

- Hầu hết các tổn thất hàng tỷ đồng (hàng bị trả về, mất trắng tiền thanh toán, bị phạt hợp đồng) đều xuất phát từ lỗ hổng kiến thức nghiệp vụ và thiếu một chiến lược kinh doanh XNK bài bản.

- Nhiều doanh nghiệp "làm liều", "vừa làm vừa học", và đang dùng chính tiền thật, hàng thật của mình để "trả học phí" cho thị trường.

- Thị trường toàn cầu thay đổi quá nhanh. Những rủi ro về chính trị, tài chính, pháp lý ngày càng phức tạp. Kiến thức của ngày hôm qua không đủ để giải quyết vấn đề hôm nay.

♦ Giải pháp là gì?

Muốn khởi nghiệp kinh doanh xuất nhập khẩu thành công và bền vững, doanh nghiệp buộc phải trang bị kiến thức thực chiến.

- Tham gia Khóa học Khởi nghiệp Kinh doanh Xuất nhập khẩu không còn là một lựa chọn, mà là một yêu cầu cấp thiết. Đây là con đường ngắn nhất và rẻ nhất để thành công. Thay vì mất tiền tỷ "học phí" cho thị trường, bạn đầu tư một khoản nhỏ để học cùng các chuyên gia đã có hàng chục năm kinh nghiệm thực chiến.

Tại một khóa học chuyên sâu như tại Lê Ánh XNK, bạn sẽ được:

- Hiểu đúng – Làm đúng: Toàn bộ quy trình XNK thực tế, từ A-Z.

- Quản trị rủi ro: Học cách phân tích rủi ro, quản trị hợp đồng, lựa chọn Incoterms và phương thức thanh toán khôn ngoan để không bao giờ mất tiền.

- Xây dựng chiến lược: Quan trọng nhất, bạn sẽ được các chuyên gia tư vấn để xây dựng một chiến lược kinh doanh xuất nhập khẩu tổng thể, phù hợp với chính sản phẩm và nguồn lực của doanh nghiệp bạn trong bối cảnh toàn cầu đầy biến động.

- Đầu tư vào kiến thức chính là khoản đầu tư phòng ngừa rủi ro thông minh nhất.

Tham gia Khóa học Khởi nghiệp Kinh doanh Xuất nhập khẩu tại Lê Ánh XNK, nơi bạn được học từ các chuyên gia nhiều năm kinh nghiệm thực tế — để biến hiểu biết thành hành động và ý tưởng thành doanh nghiệp thật sự.

Xuất nhập khẩu Lê Ánh không chỉ là đơn vị đào tạo khóa học xuất nhập khẩu thực tế cho người mới bắt đầu, trung tâm tập trung đào tạo chuyên sâu giúp học viên nâng cao chuyên môn ở từng vị trí công việc cụ thể thông qua các khóa học chuyên sâu như: 

+ Khóa học Thanh toán Quốc tế Chuyên sâu

+ Khóa học Xuất nhập khẩu Thực tế dành cho Doanh nghiệp (Inhouse)

+ Khóa học Mua hàng Quốc tế Thực chiến

+ Khóa Học Sale Xuất Khẩu Chuyên Sâu - Nghệ Thuật Bán Hàng Quốc Tế

+ Khóa Học Báo Cáo Quyết Toán Hải Quan Chuyên Sâu

+ Khóa học Khai báo Hải quan Chuyên sâu

+ Khóa học chứng từ Xuất nhập khẩu & Logistics chuyên sâu

+ Khóa học Chứng nhận xuất xứ hàng hóa (C/O)

+ Khóa học Khởi nghiệp Kinh doanh Xuất nhập khẩu

+ Khóa học tra mã HS chuyên sâu

+ Khóa học Sale Logistics Chuyên sâu

Hãy liên hệ với chúng tôi để được tư vấn chi tiết về các khóa học xuất nhập khẩu tại TPHCM, Hà Nội và học online: 0904.84.8855

Ngoài các khóa học xuất nhập khẩu - logistics chất lượng thì trung tâm Lê Ánh còn cung cấp các khóa học kế toán online - offline, khóa học hành chính nhân sự chuyên nghiệp chất lượng tốt nhất hiện nay.

Thực hiện bởi: XUẤT NHẬP KHẨU LÊ ÁNH - TRUNG TÂM ĐÀO TẠO XUẤT NHẬP KHẨU THỰC TẾ SỐ 1 VIỆT NAM