Thương Mại Quốc Tế Là Gì? Các Hình Thức Của Thương Mại Quốc Tế

Thương mại quốc tế là gì? Các hình thức thương mại quốc tế, vai trò của thương mại quốc tế… mà người muốn khởi nghiệp kinh doanh xuất nhập khẩu hay đang làm trong ngành xuất nhập khẩu nhất định cần phải nắm được.

Từ chiếc điện thoại bạn đang dùng đến ly cà phê buổi sáng hay chiếc áo sơ mi trên người – tất cả đều là kết quả của mạng lưới giao thương toàn cầu mang tên Thương mại quốc tế. Đây không phải khái niệm xa vời, mà là phần tất yếu của đời sống và nền kinh tế hiện đại, luôn hiện hữu xung quanh cuộc sống của bạn.

Thương mại quốc tế (International Trade) là hoạt động trao đổi, mua bán xuất nhập khẩu hàng hóa, dịch vụ giữa các quốc gia hoặc vùng lãnh thổ. Nó tạo ra dòng chảy hàng hóa, vốn và công nghệ trên toàn cầu, giúp các nền kinh tế khai thác lợi thế, mở rộng thị trường và thúc đẩy tăng trưởng.

Tuy nhiên, hiểu khái niệm thôi chưa đủ. Trong thực tế, nhiều doanh nghiệp thất bại không vì sản phẩm kém, mà vì chưa hiểu rõ “luật chơi” quốc tế. Phần tiếp theo Xuất nhập khẩu Lê Ánh sẽ phân tích các hình thức giao dịch chủ yếu và lý do doanh nghiệp cần lựa chọn chiến lược phù hợp khi tham gia thương mại toàn cầu.

1. Thương Mại Quốc Tế Là Gì?

• Để tham gia vào thương mại quốc tế, trước hết ta phải hiểu rõ bản chất của nó. Thương mại quốc tế không đơn thuần là "mua" và "bán".

• Như đã nêu, đây là hoạt động Mua Bán - Xuất Nhập Khẩu. Nhưng dưới góc nhìn nghiệp vụ, định nghĩa này cần được bổ sung 2 yếu tố then chốt:

√ Yếu tố "Quốc tế" (Vượt biên giới): Đây là điểm khác biệt cốt lõi. Hàng hóa hoặc dịch vụ phải di chuyển qua biên giới hải quan của ít nhất hai quốc gia/vùng lãnh thổ.

√ Yếu tố "Pháp lý" (Tính phức tạp): Hoạt động này không chỉ chịu sự điều chỉnh của luật pháp quốc gia (Luật Hải quan, Luật Thương mại...) mà còn bị chi phối bởi vô số các Hiệp định song phương/đa phương (FTA), và quan trọng nhất là các Thông lệ Quốc tế (như Incoterms của ICC về điều kiện giao hàng, UCP 600 về thanh toán tín dụng thư...).

→ Không hiểu rõ yếu tố pháp lý này chính là rủi ro lớn nhất dẫn đến tranh chấp và thua lỗ.

1.1 Các Chủ Thể Tham Gia Vào Thương Mại Quốc Tế

Một giao dịch thương mại quốc tế không chỉ có người mua và người bán. Đó là một hệ sinh thái phức tạp gồm nhiều chủ thể:

• Chính phủ và tổ chức liên chính phủ (WTO, ASEAN, EU...):

+ Đây là người "kiến tạo luật chơi", xây dựng các quy định chung cho hoạt động thương mại quốc tế.

+ Họ đàm phán các Hiệp định Thương mại Tự do (FTA) để mở cửa thị trường (giảm thuế), nhưng cũng là người "quản lý" thông qua các chính sách thuế quan, thủ tục hải quan, và "can thiệp" bằng các hàng rào kỹ thuật (SPS, TBT) hay các biện pháp phòng vệ thương mại (chống bán phá giá, cấm vận).

• Doanh nghiệp - chủ thể quan trọng tham gia hoạt động ngoại thương

+ Doanh nghiệp Xuất Nhập Khẩu: Là người trực tiếp mua/bán hàng hóa.

+ Doanh nghiệp Logistics & Giao nhận (Forwarder): Là "cánh tay nối dài", người thực sự vận hành việc di chuyển hàng hóa, đặt tàu, làm thủ tục hải quan.

• Ngân hàng thương mại: Là "mắt xích thanh toán", cung cấp các giải pháp tài chính, bảo lãnh và quản lý rủi ro tỷ giá.

Cá nhân và tổ chức phi chính phủ: Ngày nay, với sự bùng nổ của e-commerce, các cá nhân bán hàng trên Amazon, Etsy... cũng đã trở thành một chủ thể quan trọng của thương mại quốc tế.

1.2 Đối Tượng Của Thương Mại Quốc Tế (Objects)

Đối tượng trao đổi được chia làm hai nhóm chính:

• Thương mại hàng hóa (Hữu hình - Tangible): Đây là phần chúng ta dễ nhìn thấy nhất.

+ Nguyên vật liệu thô: Dầu mỏ, than đá, quặng sắt, cà phê, lúa gạo...

+ Hàng công nghiệp/Tư liệu sản xuất: Máy móc, thiết bị, dây chuyền sản xuất.

+ Hàng tiêu dùng: Ô tô, điện tử, quần áo, thực phẩm chế biến.

• Thương mại dịch vụ (Vô hình - Intangible): Đây là mảng phát triển cực kỳ nhanh và chiếm tỷ trọng ngày càng lớn.

+ Dịch vụ vận tải & logistics: Cước tàu biển, cước hàng không.

+ Dịch vụ tài chính - ngân hàng: Phí chuyển tiền quốc tế, phí L/C, bảo hiểm.

+ Dịch vụ du lịch: Một du khách Mỹ đến Việt Nam là chúng ta đang "xuất khẩu" dịch vụ du lịch tại chỗ.

+ Sở hữu trí tuệ: Nhượng quyền thương hiệu (Franchise), chuyển giao công nghệ, bản quyền phần mềm.

1.3 4. Phân biệt Thương mại Quốc tế và Thương mại Nội địa

Hiểu rõ sự khác biệt này giúp doanh nghiệp chuẩn bị tâm thế và nguồn lực đúng đắn.

Sự khác biệt lớn nhất, nhìn từ góc độ chuyên gia, chính là mức độ rủi ro và sự phức tạp về thủ tục. Một lô hàng nội địa có thể xử lý trong 1 ngày, nhưng một lô hàng quốc tế cần sự phối hợp của 5-7 bên và mất hàng tháng trời.

>> Xem thêm: Học ngành xuất nhập khẩu ra làm gì.

2. Các Hình Thức Thương Mại Quốc Tế Phổ Biến

Hiểu rõ các hình thức này giúp những ai muốn khởi nghiệp xuất nhập khẩu lựa chọn đúng chiến lược cho mình, những ai muốn tham gia vào ngành xuất nhập khẩu hiểu đúng bản chất về ngành.

Các hình thức thương mại quốc tế phổ biến bao gồm:

2.1 Xuất Nhập Khẩu Trực Tiếp (Direct Export/Import)

Doanh nghiệp (nhà sản xuất, nhà thương mại) tự mình đứng tên trên hợp đồng ngoại thương, tự tổ chức đàm phán, ký kết, làm thủ tục hải quan, thanh toán... với đối tác nước ngoài.

♦ Ưu điểm: Chủ động 100% trong mọi quyết định, tiếp xúc trực tiếp với khách hàng, tối đa hóa lợi nhuận (không phải chia cho trung gian).

♦ Nhược điểm: Đòi hỏi nguồn lực cực lớn: phải có đội ngũ nghiệp vụ (Sales XNK, Chứng từ, Logistics) am hiểu sâu, có vốn, và chấp nhận rủi ro cao (đặc biệt là rủi ro thanh toán và pháp lý).

→ Phù hợp với những doanh nghiệp đã có kinh nghiệm, quy mô vừa và lớn, muốn xây dựng thương hiệu quốc tế một cách bền vững.

2.2 Xuất Nhập Khẩu Gián Tiếp (Ủy Thác) (Indirect Export/Import)

Doanh nghiệp của bạn (Bên A) không tự làm, mà thuê một công ty dịch vụ XNK chuyên nghiệp (Bên B - Forwarder hoặc công ty ủy thác) để đứng tên trên hợp đồng và tờ khai hải quan, thay mặt Bên A thực hiện toàn bộ giao dịch. Bên A chỉ cần giao hàng và nhận tiền (nếu xuất) hoặc chờ nhận hàng (nếu nhập).

♦ Ưu điểm: An toàn, nhanh gọn, "chìa khóa trao tay". Doanh nghiệp không cần có nhân sự nghiệp vụ, không cần lo lắng về thủ tục phức tạp.

♦ Nhược điểm: Tốn phí ủy thác (thường là % trên giá trị lô hàng), mất quyền kiểm soát thương hiệu, và quan trọng nhất là mất dữ liệu khách hàng vào tay bên trung gian.

→ Phù hợp với các doanh nghiệp siêu nhỏ (SME), cá nhân, hoặc doanh nghiệp muốn "test" thị trường mới một cách nhanh chóng với rủi ro thấp nhất. Lời khuyên: Chỉ nên dùng hình thức này như một "bước đệm" tạm thời.

2.3 Gia Công Quốc Tế (OEM / ODM / OBM)

Đây là một hình thức rất phổ biến tại Việt Nam, đặc biệt trong ngành dệt may, da giày, điện tử.

• Hình thức Gia công (OEM - Original Equipment Manufacturer):

Bạn là nhà sản xuất thiết bị gốc. Bên đặt hàng (nước ngoài, ví dụ: Apple, Nike, Zara) cung cấp toàn bộ: thiết kế, thông số kỹ thuật, có thể cả nguyên vật liệu chính. Bạn (nhà máy VN) chỉ tập trung vào sản xuất, lắp ráp theo đúng yêu cầu. Ví dụ: Foxconn lắp ráp iPhone cho Apple.

• Gia công (ODM - Original Design Manufacturer): Một bước tiến cao hơn. Bạn (nhà máy VN) không chỉ sản xuất mà còn chủ động thiết kế, phát triển sản phẩm (R&D). Bên đặt hàng (nước ngoài) chỉ việc chọn mẫu có sẵn của bạn và yêu cầu dán thương hiệu của họ lên.

OEM tạo ra nhiều việc làm nhưng giá trị gia tăng cực thấp, chúng ta chỉ "ăn" chi phí nhân công rẻ. Xu hướng tất yếu và bền vững là các doanh nghiệp Việt Nam phải dịch chuyển lên nấc thang cao hơn là ODM (làm chủ thiết kế) và cao nhất là OBM (Original Brand Manufacturer - tự xây dựng và xuất khẩu thương hiệu của riêng mình như VinFast, Trung Nguyên).

>> Xem thêm: Khóa học xuất nhập khẩu

2.4 Tạm Nhập Tái Xuất (Temporary Import for Re-export)

Hàng hóa được nhập khẩu vào Việt Nam, sau đó được xuất khẩu chính hàng hóa đó (hoặc qua sửa chữa nhỏ, không làm thay đổi bản chất) đi một nước thứ ba.

Mục đích:

• Hàng tham gia hội chợ, triển lãm, sự kiện.
• Hàng mang đi sửa chữa, bảo hành.
• Hàng kinh doanh tạm nhập tái xuất (mua hàng từ nước A, mang về kho VN, sau đó bán cho nước C để hưởng chênh lệch giá).

→ Lưu ý: Đây là loại hình nghiệp vụ hải quan phức tạp (mã loại hình G12/G22), chịu sự quản lý cực kỳ chặt chẽ của hải quan về thời gian (phải tái xuất trong thời hạn quy định) và thủ tục. Rủi ro phạt và truy thu thuế rất cao nếu làm sai.

2.5 Kinh Doanh Chuyển Khẩu (Transit)

- Thương nhân Việt Nam đứng giữa, ký 2 hợp đồng riêng biệt: Hợp đồng 1 (mua hàng từ nước A) và Hợp đồng 2 (bán hàng cho nước C).

- Hàng hóa đi thẳng từ A đến C, hoặc có thể quá cảnh qua cảng Việt Nam (nước B) nhưng không làm thủ" tục nhập khẩu vào Việt Nam.

- Nhiều người nhầm lẫn Chuyển khẩu và Tạm nhập tái xuất. Điểm khác biệt cốt lõi: Hàng chuyển khẩu không làm thủ tục nhập khẩu vào VN (và do đó không chịu thuế nhập khẩu), hàng có thể được đưa vào kho ngoại quan tại cảng để chờ chuyển tàu. Đây thực chất là hoạt động "mua bán trên giấy tờ" (nghiệp vụ thanh toán) và "dịch vụ logistics".

2.6 Mua Bán Đối Lưu (Counter-trade)

- Thường gọi là "hàng đổi hàng". Đây là hình thức sơ khai nhất. Hai bên trao đổi hàng hóa/dịch vụ có giá trị tương đương và hạn chế tối đa việc sử dụng tiền tệ (ngoại tệ mạnh).

- Trên thực tế hình thức này không "cũ" như người ta nghĩ. Nó vẫn tồn tại ở các quốc gia thiếu ngoại tệ mạnh (ví dụ: Cuba, Triều Tiên) hoặc các quốc gia đang bị cấm vận.

- Một hình thái hiện đại của nó là "Hợp đồng Offset" (bù trừ), ví dụ: một quốc gia mua máy bay quân sự và yêu cầu bên bán phải cam kết mua lại nông sản của họ với giá trị tương ứng.

2.7 Thương Mại Điện Tử Xuyên Biên Giới (Cross-border E-commerce)

Việc mua bán hàng hóa và dịch vụ qua các nền tảng trực tuyến (Website, sàn TMĐT) giữa các quốc gia.

Hình thức:

• B2B (Doanh nghiệp với Doanh nghiệp): Các sàn như Alibaba, Global Sources.
• B2C (Doanh nghiệp với Người tiêu dùng): Bán hàng qua Amazon (FBA, FBM), Etsy, Shopee Global...

Đây là xu hướng không thể đảo ngược, nhưng cực kỳ thách thức. Vấn đề không chỉ là đăng bán sản phẩm.

- Bài toán thực sự là logistics (fulfillment, xử lý đơn hàng lẻ, chi phí vận chuyển quốc tế cao) và thủ tục hải quan cho hàng nghìn đơn hàng nhỏ lẻ (khác hoàn toàn với việc xuất 1 container B2B), cùng với chính sách thuế VAT/GST tại các nước.

>> Xem thêm: Khóa học khởi nghiệp xuất nhập khẩu thực chiến

3. Vai Trò Cốt Lõi Của Thương Mại Quốc Tế

Thương mại quốc tế là “đòn bẩy” giúp doanh nghiệp và nền kinh tế phát triển vượt giới hạn địa lý, tối ưu chi phí và nâng cao năng lực cạnh tranh.

• Với Doanh nghiệp

+ Mở rộng thị trường: Thị trường nội địa có giới hạn, trong khi thương mại quốc tế mở ra cơ hội tiếp cận hơn 8 tỷ người tiêu dùng toàn cầu.

+ Tối ưu chi phí & công nghệ: Doanh nghiệp có thể nhập nguyên liệu rẻ hơn, tiếp cận công nghệ tiên tiến từ các nước phát triển để nâng cao năng suất.

+ Đa dạng hóa rủi ro: Khi thị trường trong nước bão hòa, xuất khẩu giúp duy trì doanh thu và dòng tiền ổn định.

+ Nâng tầm thương hiệu: Hàng hóa “Made in Vietnam” được chấp nhận ở thị trường lớn giúp doanh nghiệp tăng uy tín và giá trị thương hiệu.

• Với Nền kinh tế quốc gia

+ Tăng trưởng GDP & việc làm: Xuất khẩu đóng góp lớn cho GDP, tạo thêm hàng triệu việc làm trong các ngành sản xuất.

+ Thu hút FDI: Các tập đoàn toàn cầu đầu tư vào Việt Nam để tận dụng lợi thế chi phí và các hiệp định thương mại tự do (FTA).

+ Nâng cao năng lực cạnh tranh: Áp lực từ thị trường quốc tế buộc doanh nghiệp trong nước phải đổi mới, qua đó thúc đẩy toàn bộ nền kinh tế phát triển.

4. Câu Hỏi Thường Gặp Về Thương Mại Quốc Tế

- Incoterms là gì và tại sao nó quan trọng trong thương mại quốc tế?

Incoterms (International Commercial Terms) là bộ quy tắc do Phòng Thương mại Quốc tế (ICC) ban hành. Nó quy định các trách nhiệm cốt lõi của bên mua và bên bán về: (1) Ai là người thuê vận tải? (2) Rủi ro chuyển giao ở đâu? (3) Ai chịu chi phí gì? Sử dụng Incoterms giúp hai bên tránh tranh chấp và hiểu lầm trong quá trình giao hàng.

- Doanh nghiệp siêu nhỏ (SME) nên chọn hình thức thương mại quốc tế nào?

Nên bắt đầu với các hình thức rủi ro thấp và chi phí thấp. Hai lựa chọn tốt nhất là: (1) Xuất khẩu gián tiếp (ủy thác) qua một công ty dịch vụ để "học việc" và (2) Thương mại điện tử xuyên biên giới (B2C qua Amazon, Etsy) nếu sản phẩm của bạn phù hợp với thị trường ngách và bán lẻ.

- OEM và ODM khác nhau cơ bản ở điểm nào?

Khác nhau ở khâu thiết kế (R&D).

• OEM: Bạn sản xuất theo thiết kế của khách hàng.
• ODM: Bạn tự thiết kế sản phẩm, và khách hàng chỉ chọn mẫu có sẵn của bạn để dán thương hiệu của họ lên. ODM có giá trị gia tăng và lợi nhuận cao hơn OEM.

- Rủi ro lớn nhất khi xuất khẩu là gì và cách phòng tránh?

Rủi ro lớn nhất là không nhận được thanh toán từ người mua (rủi ro tín dụng). Cách phòng tránh tốt nhất là: (1) Yêu cầu khách hàng mới đặt cọc (T/T Advance) ít nhất 30-50%. (2) Đối với các đơn hàng lớn hoặc đối tác không tin tưởng, hãy yêu cầu thanh toán bằng Thư tín dụng không hủy ngang (Irrevocable L/C).

Thương mại quốc tế không chỉ là hoạt động mua bán giữa các quốc gia, mà là động lực kết nối và phát triển của nền kinh tế toàn cầu. Với doanh nghiệp Việt Nam, đây chính là cánh cửa mở ra cơ hội mở rộng thị trường, tiếp cận công nghệ và nâng tầm thương hiệu.

Nếu bạn muốn bắt đầu con đường khởi nghiệp trong lĩnh vực xuất nhập khẩu, hãy trang bị cho mình kiến thức nền tảng vững chắc về thương mại quốc tế, logistics, Incoterms, và thanh toán quốc tế.

Tham gia Khóa học Khởi nghiệp Kinh doanh Xuất nhập khẩu tại Lê Ánh XNK, nơi bạn được học từ các chuyên gia nhiều năm kinh nghiệm thực tế — để biến hiểu biết thành hành động và ý tưởng thành doanh nghiệp thật sự.

Xuất nhập khẩu Lê Ánh không chỉ là đơn vị đào tạo khóa học xuất nhập khẩu thực tế cho người mới bắt đầu, trung tâm tập trung đào tạo chuyên sâu giúp học viên nâng cao chuyên môn ở từng vị trí công việc cụ thể thông qua các khóa học chuyên sâu như: 

+ Khóa học Thanh toán Quốc tế Chuyên sâu

+ Khóa học Xuất nhập khẩu Thực tế dành cho Doanh nghiệp (Inhouse)

+ Khóa học Mua hàng Quốc tế Thực chiến

+ Khóa Học Sale Xuất Khẩu Chuyên Sâu - Nghệ Thuật Bán Hàng Quốc Tế

+ Khóa Học Báo Cáo Quyết Toán Hải Quan Chuyên Sâu

+ Khóa học Khai báo Hải quan Chuyên sâu

+ Khóa học chứng từ Xuất nhập khẩu & Logistics chuyên sâu

+ Khóa học Chứng nhận xuất xứ hàng hóa (C/O)

+ Khóa học Khởi nghiệp Kinh doanh Xuất nhập khẩu

+ Khóa học tra mã HS chuyên sâu

+ Khóa học Sale Logistics Chuyên sâu

Hãy liên hệ với chúng tôi để được tư vấn chi tiết về các khóa học xuất nhập khẩu tại TPHCM, Hà Nội và học online: 0904.84.8855

Ngoài các khóa học xuất nhập khẩu - logistics chất lượng thì trung tâm Lê Ánh còn cung cấp các khóa học kế toán online - offline, khóa học hành chính nhân sự chuyên nghiệp chất lượng tốt nhất hiện nay.

Thực hiện bởi: XUẤT NHẬP KHẨU LÊ ÁNH - TRUNG TÂM ĐÀO TẠO XUẤT NHẬP KHẨU THỰC TẾ SỐ 1 VIỆT NAM